ОД КОМПАРАТИВНАТА АНАЛИЗА ЗА 12 ДРЖАВИ

(Извадок од публикацијата „Квалитетот на наставата во високото образование и науката и услови за повисоки стандарди“, Петар Атанасов, Бојана Наумовска, Јован Близнаковски, Независен академски синдикат, Скопје, 2021)

Како што истакнавме во воведот на овој документ, дел од истражувањето беше и компаративната анализа на 12 европски држави, вклучувајќи ја и нашата држава: Северна Македонија, Бугарија, Грција, Србија, Хрватска, Словенија, Холандија, Белгија, Франција, Австрија, Ирска и Естонија. Предмет на анализа беа општите услови за градење академска кариера, потребните квалификации, и условите за работа, вработување, како и можностите за напредување во кариерата. 

Главниот акцент во речиси сите системи е ставен на улогата на академскиот кадар кон развојот на човештвото и современото општество, а соодветно на овој статус му се обезбедува целосна академска слобода и институционална автономија. Академската слобода се однесува на: слобода во реализацијата на наставната дејност, слобода во поставувањето на прашањата за дискусија, слобода во спроведувањето истражувања, дисеминација и објавување на резултатите од нив, слобода во искажувањето на своите ставови во однос на институционалните процеси и актуализирање на воочените проблеми, слобода да учествуваат во професионални или репрезентативни академски тела. 

Во рамките на универзитетите, комбинацијата на настава и истражување често се сфаќа како суштинска и комплементарна карактеристика на институцијата. Академскиот персонал е подеднакво ангажиран во пренесување на знаење преку настава, како и во создавање на ново знаење преку истражување. Сепак се забележуваат одредени разлики, па така, додека традиционалните универзитети честопати ја истакнуваат истражувачката функција на академскиот кадар, новите високообразовни институции, а особено универзитетите за применета наука и колеџите (со ограничен капацитет за истражување) се концентрираат на нивната наставна улога и пренесување на постојните знаења. Така, притисоците на масовните високообразовни системи доведоа до зголемена диференцијација на наставните и истражувачките улоги, наместо до поголема комплементарност. 

Политиката на вработување на наставно-научниот кадар е тесно поврзана со културните вредности, статусот на високото образование и неговото место во државните приоритети и верувањата за тоа кој треба да биде дел од академската заедница, што влијае на начинот на селекција, изборот и процесите на одлучување. Сево ова се случува во услови на силно влијание на пошироките глобализациски процеси, настојувањата за одржување на компетитивност и конкурентност на европскиот и светскиот простор на високото образование. Притоа, вработувањето во високото образование е во директна релација со фундаменталните принципи и сфаќања за универзитетската автономија, отчетноста, транспарентноста, пристапноста и еднаквите можности. Овој процес е нераскинливо врзан со економската состојба на земјата и подготвеноста на државата да ја исполни својата улога во поддршката на високото образование.[Education, Audiovisual and Culture Executive Agency. Eurydice. Modernisation of Higher Education in Europe: Academic Staff 2017. LU: Publications Office, 2017. https://data.europa.eu/doi/10.2797/806308 (пристапено: август 2021)]  

Во најголем број од земјите на европскиот простор, наставно-научниот кадар се вработува на определено време иако не се ретки и случаите за негово постојано вработување со статус на државни службеници. Сепак, дури и во земјите каде што постои таков статус, тој е достапен за определен број кадри − но не и за сите. Државите во Европа поретко развиваат среднорочни или долгорочни национални стратегии за планирање на човечки ресурси во високото образование. Во повеќето земји, вработувањето на наставно-научниот кадар е само во надлежност на високообразовните институции. Во земјите каде што постојат национални стратегии, тие најчесто вклучуваат прашања како што се: родовата рамноправност, бројот на договори за вработување на постојано и на определено време, но и прашања за мобилноста, обуката и професионалниот развој. Дури и во вакви државно регулирани системи, високообразовните институции обично имаат автономија при донесување одлуки во врска со вработувањето на одредени категории академски кадар. 

Во речиси половина од сите европски системи за високо образование, академскиот кадар во јавните високообразовни институции имаат или може да имаат статус на државни службеници, што значи дека ги вработува јавен орган во согласност со прописите со кои се регулира функционирањето на јавната администрација. Статусот на државни службеници е почест во Југозападна Европа отколку во Североисточна Европа. [“Modernisation of Higher Education in Europe: Academic Staff – 2017”. EURYDICE, European Commission. https:// eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/modernisation-higher-education-europe-academic-staff- %E2%80%93-2017_en (пристапено: август 2021)] 

За да обезбедат одредени стандарди во високото образование, владите можат да наметнат барања за посебни типови квалификации за пристап до некои работни звања. [“Chapter 4. Human resources.” OECD. Benchmarking Higher Education System Performance. Higher Education. OECD, 2019. https://doi.org/10.1787/be5514d7-en (пристапено: август 2021)] За влез на универзитетот најчесто треба да се исполнат два вида услови: прво, соодветна научна оцена, второ, наставна оцена, која се однесува на наставната позиција на универзитетот, стекната преку постапка за назначување спроведена автономно од страна на универзитетот. 

Планирањето на човечките ресурси во високообразовните институции е делумно под влијание и на финансиските регулативи. Сите јавни високообразовни институции, покрај работниот и финансискиот план, изготвуваат и план за развој, додека надлежниот министер ја доставува основата за изготвување на планот. Постојат голем број држави во кои за местото редовен професор се спроведува компетитивна процедура, а многу често процената на академскиот кадар се повторува на секои 5 години. Планирањето и генералното менаџирање на високото образование обично го прави државата преку одредени тела, како што се националните совети. Процесите на акредитација и евалуација се водат од независни тела, што воедно претставува и услов да се биде членка на Европската асоцијација за обезбедување квалитет во високото образование. 

Иако не постојат официјални бројки за сите образовани системи, учеството на жените е најчесто пониско од тоа на мажите. [“Chapter 4. Human resources.” OECD. Benchmarking Higher Education System Performance. Higher Education. OECD, 2019. https://doi.org/10.1787/be5514d7-en (пристапено: август 2021)]

Постојат и примери на држави во кои еден сегмент од високото образование е во надлежност на власта, па така, на пример, во Австрија, Универзитетот на колеџи за образование на наставници е целосно во надлежност на федералната власт. Кадровските работи на овој Универзитет не се независни, туку цело време се усогласуваат со Федералното министерство за образование, наука и истражувања. [“Austria. Conditions of Service for Academic Staff Working in Higher Education”. EURYDICE, European Commission. https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/conditions-service-academic-staff-working-highereducation-1_en - (пристапено: август 2021)]

Стандардите кои се применуваат во високото образование предвидуваат изедначени барања за академскиот кадар во однос на академската титула, образовните квалификации, истражувачките активности, педагошките вештини и професионалното искуство. Кога ги воспоставува минималните барања за наставниот кадар во Франција, образовната институција ги следи барањата поставени од соодветниот документ, меѓутоа може да постави и повисоки барања доколку е потребно. Договорите за вработување на обичниот наставен кадар и истражувачите се склучуваат преку отворен процес на конкуренција со еднакви услови за сите кандидати. Француската академија прикажува многу белези карактеристични за моделот на академија на континентална Европа. Се одликува со многу централизиран систем, со пречки за влез и унапредување, и многу високо ниво на стабилност на работното место. 

Примањата, пак, многу се разликуваат од земја до земја. Тоа може да се види преку чинењето на еден час од работниот ден на еден професор, чија цена се движи од 10-ина евра за редовен професор во регионот кај нас, па од 30 до 60 евра по час за професор во една побогата европска држава. Платите се движат од 1.000 до 2.000 евра во регионот (кај нас платата е убедливо најниска), па од 6.000 до 9.000 евра месечни примања во побогатите држави. [“Professor Salaries from Around the World”. https://academicpositions.com/career-advice/professor-salaries-fromaround-the-world (пристапено: август 2021)] Покрај ова, има многу редовни додатоци во зависност од ангажманот на професорот, но секогаш се присутни и дополнителни буџети, како за истражувања така и за успешност во кариерата.   

Ова е слика на државите кои навистина го вреднуваат академскиот кадар, добро го плаќаат, но и бараат од нив да ги вложат своите потенцијали во развој на општеството. Генерално, размислувањето и стратегијата се дека колку ќе вложите во овој степен на образование, толку повеќе го стимулирате растот и развојот на државата.

МЛАД НАСТАВНО-НАУЧЕН КАДАР

(Извадок од публикацијата „Квалитетот на наставата во високото образование и науката и услови за повисоки стандарди“, Петар Атанасов, Бојана Наумовска, Јован Близнаковски, Независен академски синдикат, Скопје, 2021)

Избор на тимот што го пишува овој документ за квалитетот на наставата во високото образование беше да ја започне анализата за квалитетот на наставата со темата за намалување на научниот кадар, односно со недостигот на млад истражувачки кадар (споменато и во претходните истражувања), особено присутен како проблем на универзитетите УКИМ и УКЛО. За време на одржувањето на фокус групите како еден од најголемите проблеми беше потенциран токму проблемот со нередовното примање на млад кадар и заминувањето во пензија на постојниот, што резултира со згаснување на потребни предмети или, пак, замена со несоодветни професори. Во однос на процесот на вработување и покрај тоа што секоја година се доставуваат планови за потребите на факултетите, државата (Министерството за образование и наука и Министерството за финансии) не одговара позитивно на нив. Недостигот од млад кадар е евидентен на сите факултети чии претставници учествуваа во фокус групите. Овој проблем понатаму се протега во повеќе сегменти како што се: поголема оптовареност со вежби на постојните асистенти или преземањето на вежбите од страна на професорите, непостоење на соодветен кадар кој е доволно обучен да ги наследи професорите кои заминуваат во пензија, немање можност за континуитет во наставниот процес, немање можност за континуитет во научната дејност (немање кому да се пренесат знаењата). Секако, овој проблем а најакутен на постарите универзитети, додека кај некои од новите универзитети вработувањата не се толку дефицитарни. Се отвора и проблемот со квалитетот на кадарот што се прима и критериумите што треба да се задоволат во процесот на нивното созревање и унапредување. 

Втор проблем со младиот соработнички кадар е аспектот на мотивираност на најдобрите студенти да останат во државата и да градат академска кариера. Во овој контекст беше истакната висината на асистентската плата од 24.000 денари со која не можат да си обезбедат ни основни услови за живот (особено ако се од друг град), но и условите за работа како резултат на нефинансирање на научната работа (немање можност за учество во проекти во чии рамки би можеле да ги реализираат мерењата кои им се потребни за нивните трудови), како и голема оптовареност во наставниот процес. Многу често најдобрите студенти успеваат да си обезбедат стипендии за дошколување во странство каде ги имаат сите услови за истражување и каде овој процес заради добрите услови трае многу пократко, со што беше потенцирано дека нашата држава ги губи најдобрите кадри. Во овој дел, како најдобро решение за кое испитаниците од фокус групите сметаа дека доцни неколку децении, е простата замена на кадарот кој заминува во пензија, но со можност самите факултети да одлучат каков нов кадар им е потребен, односно работните места да не згаснуваат, но притоа да се има простор за приспособување кон новите научни текови и потреби. 

Третиот проблем се однесува на поддршката за усовршување и напредување на постојниот кадар, примерите се различни, односно тие зависат од финансиските можности на факултетите. Најголем дел од учесниците истакнаа дека нивните единици не ја финансираат школарината за нивните асистенти, иако има и примери каде што се финансира или, пак, каде менторите и членовите на комисиите се откажуваат од сопствениот надоместок за да им помогнат на помладите колеги. Испитаниците потенцираа дека ова е исклучително важно и е од суштинско 7 Така и се случи пред две години кога професорите од Институтот за хемија при Природно-математичкиот факултет на УКИМ излегоа во јавноста со изјава дека на нивниот институт со години нема примено ниту еден млад истражувач. Извор „ЈАВЕН ПРОТЕСТ на вработените и студентите од Институтот за хемија при Природноматематичкиот факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Скопје, 11 ч., 22.10.2019 година“. Институт за хемија, Природно-математички факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“. https://ih.pmf.ukim.edu.mk/files/news/ Soopstenie_od_protest_Institut_za_hemija_PMF_UKIM_22_10_2019.pdf (пристапено: август 2021) 12 значење за задржување на најдобрите студенти и покрај сите останати потешкотии со кои се соочуваат, сметаат дека асистентите треба да се ослободат од трошоци за докторски студии. Во овој дел беше истакната и нивната плата, која е под просекот на државно ниво и со која во никој случај не би можеле да си обезбедат ниту пристоен живот, а особено не 5.000 евра за докторски студии. За оваа тема беа истакнати позитивните примери од минатото (пред 20 и повеќе години) каде и за магистерски и за докторските студии младиот кадар бил ослободен од трошоци, а ги реализирале во рамките на проекти, кои тогаш во континуитет се финансирале од страна на државата. Во однос на ова прашање беше потенцирано дека сè додека се нема јасна финансиска платформа наменета за финансирање на млад наставен кадар (како законска материја) не може да има соодветна конзистентност, а тоа во целост влијае на квалитетот на моменталниот и идниот наставен процес. 

Дискусиите во фокус групите беа во насока на задолжително воведување стипендии за наши студенти (докторанди), а не да се издвојуваат огромни суми за да се финансираат нашите студенти за додипломски студии во странство – „Жално е нашите државни фондови да ги трошиме на деца кои ќе одат надвор и никогаш нема да ги видиме, не сме толку богата држава да може да ги финансираме другите држави“. Во однос на доквалификацијата кај постојниот наставен кадар, исто така може да се заклучи дека поддршката од страна на факултетите зависи од нивната финансиска состојба. Факултетите кои можат да издвојуваат сума на годишно ниво, кадарот може да ја користи за учество на конференции, објавување на трудови, објавување на книги. Останатите, пак, за кои факултетите немаат ваква можност, оставени се самостојно да се снаоѓаат. Во однос на доусовршувањата во странство, се потенцираше дека сите се финансирани од странски проекти на кои се добива знаење, но проблемот кој беше истакнат е дека и „кога ќе се вратат во земјата поради немањето проекти и услови за работа, тоа што ќе се стекне како знаење нема каде да се примени, но и нема кому да се пренесе бидејќи нема млад кадар“. 

Согласно овие сознанија, според професорите-учесници на фокус групите едно од најважните прашања на кое треба да му се обрне најголемо внимание е младиот наставен и научен кадар: нивното примање, усовршување, напредување, финансирање на нивни проекти и истражување, поддршка за публикување, како и нивна промоција во значаен и вреден дел од нашата општествена стварност. Затоа што сме сведоци дека најголемиот дел од современото општество се случува преку развој, пред сè, на третата генерација на универзитет – преку настава, фундаментални истражувања и употребата или комерцијализацијата на знаењето. Нашата држава, или оние кои носат одлуки, треба да сфатат дека политиката е моќна и влијателна, но дека универзитетот, науката и знаењето носат развој и прогрес.

КОНТЕКСТОТ ВО КОЈ СЕ ОДВИВА ВИСОКОТО ОБРАЗОВАНИЕ  

Од претходните истражувања за универзитетската автономија и за финансирањето на високото образование кои ги спроведе НАкС, добивме сеопфатна слика за состојбите во високото образование и за процесите на унапредување на универзитетската автономија и финансирањето на високото образование, при што произлегоа повеќе заклучоци и препораки кои беа преточени во две монографски изданија. 

Од првото истражување беше потврдено дека во рамките на универзитетската автономија, во сите четири димензии – финансиска, кадровска, организациска и академска, нашата држава може да се пофали дека има позитивни елементи во академската и во организациската автономија, додека послаби се елементите за остварување на финансиската и кадровската автономија (особено пополнување на испразнетите места за академскиот кадар). Бидејќи целосна автономија е единствен патоказ за повисоки академски остварувања, тогаш препорака беше дека работите мора да се менуваат во тој правец. И во првото и во второто истражување заклучоците и препораките беа државата (Министерството за образование и наука) да издвојува повеќе средства за материјалната основа на јавните универзитети и да го зголеми процентот од БДП што се издвојува за научноистражувачка дејност. Исто така, академскиот кадар го постави прашањето на воспоставување систем на мерила што ќе овозможат поправична дистрибуција на буџетски средства меѓу високообразовните установи и нивните единици. 

Второто истражување уште поконкретно навлезе во анализа на финансирањето на високото образование и наука кај нас. Се утврди дека буџетите за образование не се читливи, не се јасни и се неразбирливи за учесниците во образовниот процес. Се утврди и дека нема воспоставени механизми за вклучување на универзитетите и високообразовните установи од страна на МОН; нема никаква суштинска координација меѓу високотo образование и креаторите на буџетите – МОН, Владата и Собранието. Исто така, беше утврдено дека со години од страна на Владата се намалуваат финансиите што се вложуваат во високото образование и науката како процент од БДП и се меѓу најниските во Европа, а буџетот за наука најмногу е трошен на преводи и скапи стипендии за странство. Платите на академскиот кадар се најниски во регионот и постојат значителни разлики меѓу висината на платите меѓу различните универзитети. 

Може да се каже дека повеќегодишните процеси и трошоци на отворање нови универзитети, процесите на масовно студирање и омасовување на високото образование, резултираа со пад на квалитетот на наставата и науката, како и со можностите на државата да го финансира секторот. Иако во мај 2018 година се донесе нов Закон за високо образование, тој бавно се имплементира и тешко се спроведува. Истовремено, законската регулатива за научноистражувачката дејност речиси и да не постои. Имајќи ги во вид сите овие факти, и покрај постоечкиот контекст и познатите состојби, решивме овој проект да го насочиме и да навлеземе посуштински во квалитетот на наставата во високото образование и условите во кои академскиот кадар ја остварува оваа важна општествена функција.

Извадок од публикацијата „Квалитетот на наставата во високото образование и науката и услови за повисоки стандарди“, Петар Атанасов, Бојана Наумовска, Јован Близнаковски, Независен академски синдикат, Скопје, 2021.

ЕТНИЧКИТЕ КОНТРАВЕРЗИ ВО КАМПАЊАТА ЗА ПАРЛАМЕНТАРНИТЕ ИЗБОРИ И ШАРЕНАТА РЕВОЛУЦИЈА КАКО ПАРАДИГМА ЗА „ЕДНО ОПШТЕСТВО ЗА СИТЕ“

Не ја следам од минута во минута кампањата за овие парламентарни избори. Но, секако дека главните поенти на денот, или некои значајни изјави ги следам со големо внимание од аспект на мојот професионален интерес. Особено кога се работи за етничките прашања во Р.С. Македонија или повторната „етнизација на политиката“ од страна на две „албански“ политички партии или коалиции.

Еве ги изјавите, или промотивни кампањи на двајца „албански“ политичари, што се причина за овој мој напис, како и моите коментари по овие нивни изјави:

Зијадин Села, лидер на „Алијансата за Албанците“:

З.Села - „Сакаа да не вовлечат во политичката игра наречена општество за сите, но нема да успеат“.

- Господине Села, концептот „едно општество“ не е политичка играрија, туку е веќе усвоена Национална стратегија на државата. Во нејзината изработка учествуваа стотици кадри од институциите на државата и граѓанските организации, од сите слоеви на општеството.

З. Села - „Државата досега беше еднострана, така што е време да се создаде држава за сите, каде што сите ќе се чувствуваат еднакви“.

- Во државата, господине Села, веќе 30 години партиципираат и „ваши“ сограѓани Албанци. Само во Владата на Зоран Заев имате 10 министри. Престанете да ги обвинувате само Македонците, така нема да станете голем политичар! А каде сакате Вие да создадете уште една држава? Во Чаир, во Гостивар, каде...?

З. Села - „Ова не е заедничко општество за сите, илјадници албански деца учат македонски јазик...“

- Велите, господине Села, дека „илјадници“ албански деца учат на македонски јазик. Вие знаете дека ова е ГОЛЕМА ЛАГА. Ова е манипулација, вие не кажувате за вистинските бројки и за сите страни на „случајот “ од Чашка, каде сум бил двапати во изминатите 2 години. Она што е најважно е дека и Вие како и ДУИ сакате албанските деца да учат само на албански, да не знаат македонски, за да можете Вие да ги третирате како „материјал“ за обработка за вашите политички амбиции. Ама и „вашите“ граѓани секојдневно и масовно ја напуштаат оваа држава за која и Вие како политичар сносите некаква одговорност.

Насер Зибери, кандидат за премиер на ДУИ:

Н. Зибери - „Кандидатот за прв премиер Албанец на отворено пред владата побара прифаќање мултиетничка химна, задолжително учење албански јазик во секое училиште почнувајќи од 5-то одделение...“

- За химната господине Зибери - Македонија е унитарна држава и парламентарна демократија и граѓаните и нивните претставници во Собранието одлучуваат за овие прашања. Не Вие, како кандидат! Ова нема да се случи затоа што вам или на некој друг ви се сонило тоа. Почитувајте ја државата која Вас лично ви овозможила многу повеќе од тоа што Вие им го ветувате на Албанците. За образованието - Па каде бевте вие кога ОБСЕ и странските експерти таа и таа година со „Стратегијата за интегрирано образование“ ја „убедуваа“ ДУИ, дека децата Албанци треба да го учат и да го познаваат македонскиот јазик од рана возраст, заради подобра комуникација во општеството. Вашиот сегашен ментор, Али Ахмети, тогаш кажа НЕ!

Н. Зибери - „Според него (Зибери) должност е да создадат општество на шанси, каде етничката припадност повеќе не е ограничување.“

- Со голем дел од ова што го предлагате Вие се залагате за обратното. Со вашите ставови Вие сакате да ја јакнете етничката припадност, така полесно се „владее“ со Албанците, зар не! Во вашите ставови читам желба само за уште поголема „етничка демократија“, уште повеќе етнократија и уште повеќе корупција и клиентелизам. ДУИ ова го специјализираше и досега, но Вие веројатно не сте прателе поради зафатеност со нотаријатските работи. Се сеќавам и на некои „други“ ваши изјави, чинам против демократурата на ДУИ ќе да беа.

Н. Зибери - „Моја работа како премиер е да донесам и имплементирам консензуално законодавство при одлучувањето и заедничка одговорност во 10-те стратешки државни институции, тие да се управуваат заеднички од еден Македонец и еден Албанец, со заеднички права за потпишување.“

- Па кажете отворено дека сакате федерализација, граѓаните да знаат за што се залагате. Кажете дека повторно им нудите национална револуција или можеби контрарареволуција, како ултра левичарите. Има во ДУИ и такви кадри. Дека можеби албанските синови не треба да спијат мирно... во Германија, Белгија, во Швајцарија... Знаете што, господине Зибери, немојте да ги лажете и да ги манипулирате Албанците, ДОСТА БЕШЕ. Кажете им отворено ШТО им нудите и КОИ СЕ вашите реални можности. На многу од Албанците на кои Македонија им е единствен дом и кои ја сакаат искрено оваа држава, можеби нема да им се допадне тоа што го ветувате. На Балканот умре времето на регионални национализми, на лична неодговорност и парадржавни конструкти. Луѓето сакаат да живеат а не повторно да влегуваат во нови Балкански авантури!

Н. Зибери - „Да се стави крај на дуополот на моќта што ја задржа нашата земја заглавена во политички војни и економска регресија.“

- Логиката на оваа реторика на обвинување само на СДСМ и на ВМРО-ДПМНЕ е јасна и не треба премногу да се анализира. ДУИ после 20 години во власта бара уште повеќе власт и контрола и уште повеќе моќ, за да ја „реализира“ својата платформа. На ДУИ одлично им успеваа уцените кон СДСМ во заедничката Влада, па изгледа дека сакаат да продолжат со оваа „тактика“. Добро е што и Албанците и Македонците се уверија во начинот на „владеење“ на ДУИ во сите овие 20 години. Бидејќи им се истроши „програмата“, тие сега газат уште посмело и уште похрабро. Камбекот во политиката на господинот Зибери е изненадување, но веројатно ќе беше добредојден, ако се работеше за нова партија или за некоја „друга“ политичка програма. Ова што Тој и ДУИ го нудат на никого не му е потребно повеќе. За обвинувањата кон дуото (дуополот) СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ, многу повеќе прашања господине Зибери треба да им поставите на ДУИ. Прашајте ги нив и за моќта и за политичките војни и за економската регресија. Таму ќе најдете многу одговори на Вашите прашања.

Овие ставови на Зијадин Села и на Насер Зибери не се преголемо изненадување, бидејќи се дел од барањата на секоја етничка платформа, повеќе или помалку. Но, ете, сега испливаа како политичка програма или идеи што се закануваат конечно да се сруши македонското општество или Македонија да се федерализира, јазично или територијално, со сите непредвидливи последици што ќе произлезат од нив. На штета на македонскиот народ и на многу граѓани кои искрено ја сакаат оваа држава. Многумина од нив се Албанци. Среќа што во овој момент интересите на големите држави, стратешки партнери на Македонија, се резолутно против нови „играрии“ на Балканот. А и станавме членка на НАТО, молам!

Уште за време на изработката на Националната стратегијата за развој на концептот за едно општество и интеркултурализам се, „чувствуваше“ дека сето тоа не му е по ќеиф на ДУИ. ДУИ започна со нејзин тивок бојкот, потоа со сремежливо појавување во јавноста на некои нивни фукнкционери за време на нејзината промоција, но подоцна и со јасен и спротивен став, особено откако Стратегијата за едно општество беше усвоена и промовирана. На официјалната промоција во Министерството за надворешни работи, пред респектабилен состав и публика, новинарот Сефер Тахири, јавно изјави дека оваа Стратегија не им е по војла на албанските политички партии. На ова се надоврза еден од панелистите, професорката Беса Арифи, дека е тоа така, пред се, заради тоа што ДУИ и некои други политички партии освен национализам, немаат што да им понудат на Албанците.

И така доаѓаме до она што е крајна цел на елаборација на овој текст, главно предизвикан од претходните изјави за време на кампањата за парламентарните избори – Шарената револуција како парадигма за „едно општество за сите“.

„Шарената револуција“ беше најдобриот пример за „едно општество“. Најдобар пример за тоа како треба да изгледа нашето „шарено“ општество. Не дека во оваа револуција не беа присутни етничките елементи или белези (знамиња, банери, јазични пароли) туку процесот требаше да се „вози“ во насока овие етнички разлики да стануваат се помалку значајни во нашата општествена стварност. Шарената револуција се роди и таа го покажуваше патот!

Тројца луѓе се КЛУЧНИ за појавувањето на концептот за „едно општество“ во политиката. Јас како идеен творец на концептот за едно општество (кој во моите научни трудови се појавува уште 2004 година), Рубин Земон како советник во Владата во тоа време и идејна и моторна сила кој го иницираше проектот и, секако, Зоран Заев, кој како политичар го препозна моментот и му даде зелено светло на Рубин Земон да започне процес што доведе до изработка и усвојување на „Националната стратегија за равој на концептот за едно општество и интеркултурализам“.

Ова е еден од најсуштинските документи што државата (Владата) го има во „свои раце“, но во овој важен момент или не го промовира доволно или не знае како да го употреби.

Сега сакам да се задржам на суштинското значење на концептот за „едно општество“ или како што попопуларно е познат како „едно општество за сите“ (од политичката програма на СДСМ на минатите избори). Концептот е настанат, да го парафризам мојот драг колега Рубин Земон (од еден настап на Алфа телевизија), по повеќегодишното истражување на македонското општество од страна на Петар Атанасов (мојата маленкост) и анализите за тоа како конечно да се решат „мултиетничките јазли“ (исто така мој термин) во Македонија и како да започнеме со развој на „едно општество“ во кое етничките разлики нема да имаат доминантно влијание врз општествениот живот кај нас (фала ти Рубин). Во општество во кое нема да е најважно од кој етнички „кампус“ доаѓате, или во кое нема постојано да се делиме на „ваши“ и на „наши“, многу порелаксирано ќе живееме.

Концептот за „едно општество“ во својата базична поставеност бара оваа држава да најде начин на Албанците и на сите што се во Преамбулата (да и на Египќаните), но пред се на Албанците како втор голем популус во општеството, ДА ИМ ГО ПОНУДИ СЕТО ОНА ШТО ГО ИМААТ МАКЕДОНЦИТЕ – ИСТИ ЖИВОТНИ МОЖНОСТИ, ИСТО КВАЛИТЕТНО ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТО КВАЛИТЕТНО ЗДРАВСТВО, ИСТ ЖИВОТЕН СТАНДАРД, ИСТИ МОЖНОСТИ ЗА ВРАБОТУВАЊЕ И СЕТО ОНА ШТО ЗНАЧИ ЗАЕДНИЧКА ДЕФИНИЦИЈА ЗА ПОДОБАР ЖИВОТ.

Она што повеќе не смее да се нуди како „лек“ и не ја решава работата е некаква меѓуетничка толеранција и голиот слоган дека сите сме за соживот. Стратегијата за „едно општество“ се заснова на многу поголема КОМУНИКАЦИЈА и СОРАБОТКА меѓу членовите припадници на различни заедници, како и ЗАЕДНИЧКИ АКТИВНОСТИ за изградба на делови од нашето „шарено општество“. Тие што управуваат со државата мора да им понудат и да им овозможат на Албанците и на сите други да бидат дел од нас или заедно со нас мнозинството, во ова исто општество. Доколку се оствари ова, нема да има потреба од политички партии кои на секои избори го дразнат граѓанството со национализам (лев или десен), нема да има потреба од негативен национализам кој само предизвикува реактивни изјави на спротивните табори и повторно не носи во правец на нова авантура која еднаш ја преживеавме во 2001 година. Ако се оствари ова, нема да има потреба од „албански“ политички партии кои агресивно ја наметнуваат својата „кауза“ за „конечно разрешување“ на дилемата „Чија е оваа држава – на Македонците или на Албанците?“ Во еден ваков надетнички развој на општеството, нема да има потреба од „албански“ политички партии кои ЕДИНСТВЕНО се бават со „историските процеси“. Доколку бројот на пратеници на ваквите политички партии во Собранието падне под 5-6 пратеници, тоа ќе значи дека нивната „историска“ мисија е завршена, а нашето општество ќе продолжи во помирни води и во насока на решавање на горливите прашања од секојдневието на граѓаните и нивните семејства.

Не, не велам дека овие политички партии не треба да постојат, особено во презентација на нивните културолошки белези, но тоа е во насока на славење на културните елементи на нивната заедница, а не во насока на рушење на македонското општество. Во овој момент наместо партиите на Албанците да нудат решенија и да се бават со „животот на Албанците“ (и на Македонците и на сите други) тие главно се бават со идејата за „прераспределба“ на политичката моќ во Македонија. Тоа веќе и не се крие, тоа се нивните главни столбови во програмата!

Значи, за ова имам јавно пишувано и говорено, ако државата е инклузивна и се грижи и за Албанците исто како и за Македонците, ако Албанците и другите заедници чувствуваат дека добиваат „исто“ колку што добиваат и Македонците а државата е правична кон нив, тогаш во еден краток период (5-6 години) ќе се намали „потребата“ од политички партии со ексклузивна национална кауза. Од која било провениенција. Тогаш полека ќе згаснат „етничките чекмеџиња“ и на ДУИ и на сите оние што сакаат да се возат на овој „етнички“ карусел.

Насер Зибери, човекот кој одамна е надвор од политиката, се „нафатил“ да промовира една „национална“ платформа на една политичка партија (ДУИ) во која на итар начин се сака да се претстави ДУИ како најголем поборник и борец за правата на Албанците во Македонија. Политичката партија – ДУИ, која веќе 20 години е синоним за корупција и криминал во Македонија, сега на Албанците им „продава“ светла иднина во Македонија. Само уште овие 4-5 работи за кои зборува господинот Зибер (кој е големо разочарување ако се знае неговата професионална кариера и што се оваа држава му „овозможила“) и Македонија ќе ја нема а Албанците во Македонија ќе направат субнација (или мала државичка во самата држава), исто како што направија со општина Чаир – етничко гето, помало или поголемо. Изгледа е најважно да се стават националните симболи, за другото ќе видиме подоцна. А да кажеа нешто за илјадниците вработувања кои ги „реализираше“ ДУИ и кои одеа по партиска вертикала, за стотиците вработени преку ДУИ кои не работеа а земаа плата, за образованието на децата Албанци кое е според квалитетот далеку под нивото на децата Македонци, за масовното иселување на Албанците од Македонија... За ова НИТУ ЗБОР. Зошто па да не, и онака во Македонија сите продаваат ветер и магла и никој во овие две децении не се трудел премногу да обезбеди повеќе демократија и повисок животен стандард за луѓето – за СИТЕ господине Зибери. Се надевам дека не сте го заборавиле вашиот одличен македонски јазик, на оној јазик на кој зборувавте за време на сите оние силни функции кои ги добивавте, вклучувајќи ја и вицепремиерската и министерската.

Уште едно разочарување, за мене лично, во оваа политичка кампања е господинот Зијадин Села, кој е единствен лик на албански политичар со харизма, кој се уште има шанси да и се спротивстави на коруптивната, криминална и клиентелистичка политика на ДУИ. Но, мислам дека тоа во оваа кампања го прави на погрешен начин и со истата реторика со која настапува и ДУИ - етноцентристичката.

Господине Села, во овој момент имате одлична можност и контингентна политичка енергија да пораснете во политичар кој на Албанците ќе им понуди она што им е потребно – живот, работа, образование, а не знамиња и „играрии“. Понудете им го тоа и на Македонците, па може да станете вториот Имер Селмани. Имате време за промена на реториката. Нема да згрешите. На примерот со Имер Селмани Македонците покажаа дека етничката припадност на еден политичар не е неговата најважна карактеристика. Луѓето го ценат интегритетот на личноста и вредностите за кои се бориме. Доколку господине Села не го направите ова, ќе останете мала политичка фигура, која се натпреварува со ДУИ (но и со БЕСА, која одигра одличен потег) на теми кои ДУИ одамна има „докторирано“.

СДСМ направи голем исчекор напред кога во предизборието 2016 година и за време на „шарената револуција“ ги отвори вратите за членови Албанци, но и со формирањето на општински ограноци каков што е оној во Арачиново и неколку други општини со доминантно албанско население. Црвената линија беше успешно премината, а примерите се множеа секојдневно.

Но, СДСМ наместо да продолжи уште похрабро и да работи уште попосветено на рушење на етничките бариери, некако застана. Во тој момент СДСМ (наместо да му помага на ДУИ да преживее), требаше својата партиска Платформа а подоцна и Владина програма да ја реализира за сите граѓани а не само за „своите“ Македонци и Албанци (кои постојано и жестоко беа мета на нападите на ДУИ).

Албанците препознаа во Зоран Заев и Шарената револуција енергија која требаше да ги смени нештата, сите ние да станеме посвесни за нашата сегашност и заедно да работиме за подобро утре. Дека само од нас тоа зависи! Сепак, таа енергија на Албанците за подобар живот, но и на СИТЕ граѓани, дека МОЖЕМЕ ПОИНАКУ, како што поминуваше времето полека се трошеше. Можеби има уште шанси да се вратиме на таа Платформа, но тоа станува се потешко особено со случувањата и настаните на нашата политичка сцена кои од минута во минута постојано влечат наназад и надолу, но никако нанапред.

ВМРО-ДПМНЕ во оваа насока, како важна политичка партија во нашиот политички хабитус, ниту досега направиле нешто или некаков чекор, ниту се обидуваат нешто да поправат. Никола Груевски не успеа тоа да го препознае, оставајќи му го тој дел суверено на ДУИ. Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ не успеа во тоа да „види“ можност што би можел да ја претвори во сопствен политички капитал. Таа партија (полека се јавуваат и други) и натаму игра на македонскиот национализам (не во насока на „македонизмот“, туку во насока на ексклузивен национализам) кој веќе 2-3 пати за триесет години ни донесе и внатрешни проблеми и меѓународна изолација. Ако се разбудат и конечно започнат со некаква политичка програма во која ќе вклучат решенија и за овие многу важни прашања за државата, за кои овде пишувам, можеби ќе имаат шанса да привлечат нови гласачи. Во спротивно ќе се измачуваат и со својата идеологија и со својата иднина како современа политичка партија.

Мислам дека граѓаните се уморија од судирот или политичкиот натпревар СДСМ против ВМРО-ДПМНЕ и обратно, судир кој трае 30 години а резултатите од тој судир често не се во насока на остварување на стратешките цели на државата. Да не навлегуваме во материјална расправа која партија повеќе „придонела“ за тоа. Важно е што сите сме губитници! Нашите перформанси како држава се очајно слаби и бесперспективни а квалитетот на животот на мнозинството граѓани е далеку од добар. Наредните денови ќе бидеме сведоци на уште една епизода од овој „епски“ судир.

Ете, заради овие прашања јас влегов во политиката (образованието беше најмоќна алатка за намалување на општествената конфликтност и за поголема внатрешна интеграција), за со мојот научен потенцијал, теоретско познавање на оваа област и со резултатите од моите истражувања за етничките односи, ДА ПОМОГНАМ ВО НИВНОТО РАЗРЕШУВАЊЕ. Токму затоа, јас голем дел од моите научни трудови најчесто прво ги објавував на македонски јазик и овде кај нас, затоа што за ова што јас го пишувам никого „не го боли“ ништо надвор од Македонија. Ова се наши „рани“ кои мора со наши сили и знаење, но пред се со многу граѓанска енергија и политичка волја да ги санираме.

„Шарената револуција“ беше енергија и граѓански порив за промени. Малку застранивме од тој пат и време е повторно да се вратиме на него, затоа што годините си минуваат а се повеќе млади, но и цели семејства, трајно се иселуваат од Македонија.

Можеби е време за Влада на национален просперитет (СДСМ+ВМРО-ДПМНЕ+СИТЕ-ПАРТИИ-ШТО-БИ-JA-ПОДДРЖАЛЕ) во која еден од трите стратешки столба ќе биде изградба на „едно општество за сите“, онака како што тоа го постулира Националната стратегија за развој на концептот за едно општество и интеркултурализам (оваа Стратегија сега е документ на Владата на Р.С. Македонија и на сите граѓани на државата). Македонија нема подобро „оружје“ од ова за да се спротивстави на матрицата на штетниот национализам (ултра десен или радикално лев). Двата други столба на државата треба да бидат развој на економијата и создавање подобро платени работни места и изградба на демократско општество и институции во служба на граѓаните.

Проф. д-р Петар Атанасов

ПРОГРАМА ЗА ИЗБОР НА РЕКТОР НА УКИМ ЗА 2020-2023 НА ПРОФ. Д-Р ПЕТАР АТАНАСОВ

Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ - Скопје

Програма за избор на ректор – 2020-2023

Поднесена од проф. д-р Петар Атанасов

НА УКИМ МУ СЕ ПОТРЕБНИ

ЛИДЕРСТВО И ФУНКЦИОНАЛНА ИНТЕГРАЦИЈА

ЗА ДА ГО ВРАТИМЕ МЕЃУ ПРВИТЕ

 1000 УНИВЕРЗИТЕТИ ВО СВЕТОТ

Скопје, 8 јуни 2020 година

КОИ СЕ ПРИОРИТЕТИТЕ НА ОВАА ПРОГРАМА?

Како програмски насоки за дејствување предлагам пет приоритетни области во кои промените би донеле видливи резултати, како на ниво на факултети или институти, така и на ниво на академската заедница во поширок контекст, но и за поголемата вклученост на студентите во дејноста на Универзитетот:

ПЕТ ПРИОРИТЕТНИ ОБЛАСТИ:

·         ВНАТРЕШНО ИСКОРИСТУВАЊЕ НА КАДРОВСКИ И МАТЕРИЈАЛНИ РЕСУРСИ

·         ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА СТАБИЛНО И ПОВЕЌЕГОДИШНО ФИНАНСИРАЊЕ

·         АКТИВНА СОРАБОТКА СО СТУДЕНТИТЕ И ПОДДРШКА НА НИВНИ ПРОЕКТИ

·         ЗНАЧИТЕЛНО УЧЕСТВО ВО ЕВРОПСКИТЕ ФОНДОВИ И ВМРЕЖУВАЊЕ

·         ПОГОЛЕМО ВЛИЈАНИЕ ВРЗ ОПШТЕСТВЕНИТЕ ПРОЦЕСИ И ЕКОНОМИЈАТА

КАДЕ Е УНИВЕРЗИТЕТОТ ДЕНЕС?

Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ како субјект никогаш во својата  богата историја не бил во полоша состојба отколку денес. Рејтингот на УКИМ драматично падна за неколку години и наместо да влезе во првите 500 Универзитети, какви што беа ветувањата на овој ректор во претходнот избор за ректор, во овој момент УКИМ има пад од 600 места и е 1600-ти на листата на Webometrics!

Студентите никогаш не биле толку незадоволни од слабиот квалитет на образованието и од својата позиција на Универзитетот. Студентите имаат се помалку волја и надеж дека ќе добијат современ Универзитет со кој ќе може да се гордеат,  Универзитет што ќе им понуди квалитетно знаење и престижни дипломи.

Научната дејност во општеството и на Универзитетот никогаш не била помалку почитувана и никогаш не се вложувало толку малку за наука и за истражувачки проекти. Професорите и научниците се разочарани од внатрешните состојби на УКИМ. Универзитетот не направи ништо повеќе од бирократско третирање на научно-истражувачката дејност а државата речиси и да не финансира научноистражувачка дејност.  

Професорите на УКИМ имаат најниски примања во Европа, а условите за работа никогаш не биле полоши од денес. Наместо да е основен двигател и да се е наоѓа во центарот на општествените напори за побрз развој и за поквалитетен живот, Универзитетот се наоѓа на маргините на општеството, запоставен и заборавен.  

ВРЕМЕ Е ЗА ПРОМЕНИ И ЗА ВРАЌАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА ОБРАЗОВАНИЕТО И НАУКАТА, ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА РЕЈТИНГОТ НА УНИВЕРЗИТЕТОТ НА ШАНГАЈСКАТА ЛИСТА НА УНИВЕРЗИТЕТИ,  ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СТАНДАРДОТ И УСЛОВИТЕ ЗА РАБОТА НА ПРОФЕСОРИТЕ И ЗА ПОДОБАР КВАЛИТЕТ НА СТУДИИ И ПОДОБРИ УСЛОВИ ЗА СТУДИРАЊЕ.  

ЗАЕДНО СО РЕКТОРСКАТА УПРАВА ЌЕ ОБЕЗБЕДАМ ПРОМЕНИ ВО ГЛАВНИТЕ СЕГМЕНТИ НА ФУНКЦИОНИРАЊЕ НА УКИМ. НАМЕСТО НЕМИ СВЕДОЦИ НА ДЛАБОКАТА КРИЗА ВО КОЈА СЕ НАОЃАМЕ, ЌЕ НАПРАВАМ УКИМ ДА СТАНЕ ДВИГАТЕЛ ВО ОБЛАСТА НА ОБРАЗОВАНИЕТО И НАУКАТА ВО ДРЖАВАТА.

СИТУАЦИЈАТА ВО ПОСЛЕДНИВЕ ГОДИНИ ПОСТОЈАНО СЕ ВЛОШУВА!

Во изминатите 10-15 години Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ требаше, како и се друго во општеството да се стави „под контрола“. Се создаде и конфузија од нови високо-образовни институции, кои, со чесни исклучоци, ниту стекнаа општествена доверба, ниту пак понудија квалитет во својот развој и работење. Се отвораа нови универзитети и се реализираа брзи и површни политички проекти а сето тоа одеше на штета на УКИМ и на квалитетот на високото образование.

Финансиите со текот на годините се намалуваат!

„Политиката“ тврдеше дека УКИМ не треба да бара поголеми финансиски средства од државата, дека има доволно сопствени ресурси. Со исклучок на неколку единечни години, вкупниот буџет за образованието не премина многу над 3.5% од БДП. За разлика од земјите со добри образовни модели каде зафаќањата се околу 5%. Издвојувањата од БДП за научни истражувања се под секој просек – околу 0.02% – 0.04%, но и тие средства се трошат ненаменски. Во многу држави зафаќањата за истражувања и развој се позиционирана на 1% - 3%. Финансиите во образованието секаде се инвестиција за развој а не трошок.

Научно-истражувачката дејност е речиси замрена!

Ако сакаме професорите да публикуваат трудови во престижни научни списанија, мора да се зголемат државните ресурси за наука. Државата веќе една деценија (од 2006) не распишала конкурс за поддршка на научноистражувачки проекти а истовремено големи пари се делат преку различни фондови. Сите други држави во регионот имаа доблест за инвестиции во високото образование и напредуваа во својот пласман на Шангајската листа. Само ние назадуваме! Пред десетина години бевме околу 1000 место а денес сме веќе над 1600 место на Webometrics, додека другите јавни универзитети се многу подолу. Нашиот пад за неколку години изнесува 600 места. Ова е резултат на сите постоечки слабости.

Платите на голем дел од професорите се најниски во Европа!

Со овие професорски плати нема мотивација за нешто повеќе. Платите на професорите на УКИМ, со исклучок на 3-4 факултети, не се многу над државниот просек. Државата на вработените не им го исплаќа законски загарантираното право на минат труд. Дури на 8 единици вработените не го добиваат во полн износ ниту додаток за стаж. На останатите факултети и институти парите од студентите и од применувачката дејност, во најголем дел  се користат за исплата на стажот.  Платите на најголемиот број професори на УКИМ се далеку пониски од платите на други јавни универзитети, кои се рангирани далеку зад нашиот универзитет. Вработените го поддржаа најавеното зголемување од 10%, но не се задоволни од платата, статусот и односот што државата го има кон нивната професија.

ОБРАЗОВАНИЕТО ПОВТОРНО ДА СТАНЕ ДРЖАВЕН ПРИОРИТЕТ!

Образованието мора да се врати во фокусот на јавноста и државниот интерес, пред се, заради подобрување на квалитетот на образованието. Има многу примери во Југоисточна Европа каде помали универзитети од нас (Ниш, Нови Сад, Марибор, Ријека, Русе) многу побрзо напредуваат и си ја остваруваат својата мисија како дел од локалната економија и учествуваат во градењето на новата стварност.

Одличноста во високото образование и научната дејност се создава само со многу повеќе работа и инвестиции. Ќе се залагам за промена на државната стратегија и повисок квалитет во високото образование. Наместо и онака исклучително скромните средства што се одвојуваат за образование да се делат на се поголем број високообразовни институции со што има се помалку средства, државата мора да го преиспита постоењето на дел од образовните институции кои не обезбедуваат квалитет, туку само продаваат дипломи.

Ќе се борам за поголемо финансирање на образованието и науката. Државата треба да издвојува значајно поголеми средства за образованието, кое е основен двигател на развојот во секоја држава. Нема да се помириме со сегашната ситуација и ќе се залагам да се искористат сите демократски средства за промена во третманот на високото образование, особено во сферата на финансирањето. Со други зборови, ако треба заедно со студентите повторно ќе побараме Министерството за образование и Владата да почнат поактивно да соработуваат во планирањето на образованието и науката на сите нивоа. 

Универзитетот има моќ да предизвикува и да предводи општествени промени. Но, некој мора да застане на чело и да ги предводи професорите, а тоа треба да биде првиот човек на Универзитетот. Ректорот нема да бара ништо што е неразумно и нелогично, тој само ќе бара државата за високо образование да издвојува колку што издвојуваат и другите држави од регионот и од Европа. А тоа е многу, многу повеќе отколку што денес Македонија издвојува за своето образование. Ова значајно ќе ја подобри материјалната состојба на УКИМ.

УКИМ со економскиот сектор ќе воспостави долготрајна соработка која ќе овозможи заедничка работа и креативни, иновативни решенија за бизнис секторот и можност за побрз економски развој. Тоа мора да биде апсолутен приоритет што ќе ја постави на соработката на долгорочни основи и со двоен бенефит. За таа цел треба да се формира посебно тело на УКИМ чија основна цел ќе биде секојдневно да соработува со реалниот сектор и да бара модели и начини за зголемување на финансиските средства што УКИМ ќе ги остварува.

1. ВНАТРЕШНО ИСКОРИСТУВАЊЕ НА СИТЕ КАДРОВСКИ И МАТЕРИЈАЛНИ РЕСУРСИ

УКИМ во својата историја растел зголемувајќи ја својата бројност, но во последните 20 години не успева оваа големина да ја претвори во своја предност. Елементите на функционална интеграција треба да се користат за јакнење на капацитетите на Универзитетот. Напротив,  често ректорските раководства интеграцијата ја користеле за јакнење на личните позиции и моќ а не за поголеми придобивки на единиците и нивна поддршка. Универзитетот мора да ја јакне својата внатрешна кохезија и да настапува како еден субјект во битката за целосна автономија и подобри услови за работа. Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ треба да го консолидира и искористи сопствениот академски потенцијал и својата внатрешна поставеност. Потребно е стегнување на редовите и поголема соработка.

1.      За почеток треба да почнеме да дејствуваме поорганизирано и како еден субјект. Како организирана хоризонтална структура, во која професорите, научните работници и студентите треба да ги соединат идеите и енергиите и да дејствуваме во потребните насоки.

2.      Треба да бидеме побрзи, поедноставни и да ги пополнуваме сивите зони. Но, најважно од се е да сакаме да го поддржиме и придвижиме универзитетот како организиран субјект. Кај нас живее и работи најголемата армија на академски работници а често нашите услови за работа се под секое ниво.

3.      Мерливоста на нашата професија треба да добие структурна верификација на начин кој е познат во светот, во еден консултативен процес и партнерски однос со креаторите на образовните политики, како и со другите државни структури, за да ги вопоставиме реалните параметри на нашата работа.

-          Заедно со мојот тим ќе подготвам предлог до Сенатот за усвојување на документ со приоритети за првите 12 месеци од мандатот, првенствено заради идентификување и отстранување на слабите точки на нашиот систем. Преку една отворена дискусија треба да се преиспита нашата визија, нашите цели и приоритети.

-          Сите одлуки на Ректорската управа, Сенатот и комисиите на УКИМ ќе бидат веднаш достапни на порталот на УКИМ. Сите вработени, професори и студенти треба целосно и редовно да бидат информирани за се што се случува на УКИМ, какви одлуки се носат и кој за што е одговорен.

-          Ќе формулираме јасни и принципиелни критериуми за трошење и распределба на средствата кои што единиците ги плаќаат за остварување на интегративните функции на универзитетот, со акцент на максимална транспарентност и отчетност при нивното трошење. Нашите колеги и не знаат како се трошат овие финансиски средства.

-          Веднаш ќе започнам со целосно усогласување со новиот Закон за високо образование, како и промени на Статусот кои ќе обезбедат подемократско управување со Универзитетот и ќе отворат можности за концентрација на квалитет на нашиот производ, Ќе иницирам носење нов Закон за научно-истражувачка дејност и ќе барам поголем фонд за научни истражувања.

-          Ќе работам на функционална интеграција и суштинска децентрализација на Универзитетот. УКИМ треба да биде функционално интегриран универзитет. Промените треба да овозможат, од една страна, функционална интеграција на дел од обврските и надлежностите, но од друга страна, децентрализација во делот на работењето на единиците, особено во управување со сопствени приходи.

-          На ниво на научни подрачја (природно-математички, техничко-технолошки, медицински, биотехнички, општествени и хуманистички науки) ќе предложам формирање на интермедијарни тела. Овие тела би требало да ги усогласуваат нормативите и критериумите согласно заедничките специфики во работењето на единиците со што би се надминале несогласувањата и надгласувањето во одлучувањето.

-          Ќе се залагам за  воведување на неколку нови сегменти во работењето на Универзитетските структури, преку воведување унифициран сметководствен систем, отворање канцеларија за правна помош и канцеларија за помош при јавни набавки.

-          Ќе направиме анализа на постојната состојба со лабораториите и ќе дадеме предлог за искористување на сите универзитетски лаборатории. Лабораториите мора да имаат свој план на работа, особено поради студентите и практичната настава, но и поради потребите на образованието и здравството.

-          Неопходно е издавање весник, како подлисток на Универзитетскиот билтен, во кој ќе бидат објавувани сите можности за соработка. Тука треба да се објавуваат сите тековни приоритети и иницијативи како што е, на пример, процесот што го започна Владата преку Министерство за економија и Министерство за образование за смарт специјализацијата.

2. ОБЕЗБЕДУВАЊЕ СООДВЕТНО, СТАБИЛНО И СИСТЕМСКО ФИНАНСИРАЊЕ  

Со години односот на државата, но и на пошироката јавност кон високото образование и науката, особено кон УКИМ е незадоволителен – третирани сме како потрошувачи на парите на даночните обврзници, заборавајќи притоа дека сме  „произведувачи“ на вредности за опстојување и развој на целото општество – пред се знаењето. Од политиката сме прогласени за даватели на образовни услуги! Како и за секој производ, процесот на „производство“ на знаење има свои реални трошоци, кои директно влијаат на квалитетот на производот. Оттаму, во однос на државните институции, како и преку сите можни финансиски извори, треба да се избориме за соодветно, стабилно и системско повеќегодишно финансирање. Во процесот на планирање ќе ги истакнеме нашите најгорливи универзитетски, но и проблеми на факултетско ниво. Тука треба да сме конзистентни и да бараме да профункционираат телата дефинирани во Законот за високо образование, најитно да бидат донесени нормативи и критериуми за финансирање на јавните универзитети, како и да започне циклусот на филтрирање на квалитетот.

1.      Поради повеќегодишното недоволно финансирање на Универзитетот, од страна на МОН, единиците беа принудени да ги покриваат трошоците за своето работење од сопствените средства, што најчесто се обезбедуваат од партиципациите и школарините на студентите. Оние факултети за кои постои интерес запишуваа поголем број студенти од реалните капацитети, додека оние кај кои, пак, спецификата на наставата тоа не го дозволува, остануваа без основни средства за работа.

2.      Потребно е да ги видиме слабостите, но и потребите кои ги имаат единиците. Некаде недостасуваат материјали за работа, некаде лабораториите се нефункционални, некаде се потребни инфраструтурни зафати, некаде ургентно недостасуваат наставници, асистенти и административен кадар, некаде се потребни ресурси за меѓународна мобилност, имаме хроничен недостаток на средства за научноистражувачка работа итн. Сето ова доведе до опаѓање на квалитетот на наставата.

3.      Со години немаме можност за  ангажирање и задржување на квалитетните студенти. Не смееме да дозволиме најголемиот дел од добрите студенти да заминуваат во странство. Со тоа остваруваме тројна загуба, го губиме вложеното во нивното образование, го губиме нивниот потенцијал, додека Универзитетот ја губи можноста за квалитетна кадровска обнова. Образованието е сега и овде, притоа, имаме неколку генерации кои студираат денес и тука. Студентите треба да ги имаат истите услови како и на секој просечен европски универзитет.

-          Ќе иницирам започнување редовни годишни консултации со Министерството за образование и Комисијата за образование на Собранието на Република Северна Македонија, заради дефинирање на потребите на високото образование и финансиската конструкција за секоја година. Ќе барам реструктурирање на ставките за високо образование.

-          Ветувам поддршка за помалите единици кои немаат доволно сопствени средства за реализација на основната дејност – наставата и научните истражувања. Особено со ова се загрозени малите факултети и научни институти кои својата образовна и научна дејност ја остваруваат во мали групи, како што се на пример уметничките факултети. Овие предавања се, исто толку, сложени како и предавањата со големи групи. Но, чинат многу повеќе време и пари. Исто и за научните институтите кои немаат доволно ресурси за обавување на својата научно-истражувачката дејност, дејност која им е основна според  закон.

-          Ќе инсистирам на конечно решавање на исплатата на минатиот труд. Овој проблем се провлекува со децении. Речиси сите сектори во општеството и во пониските образовни структури го имаат решено ова прашање. Законското право на минат труд на вработените на УКИМ не смее да се исплаќа од партиципацијата на студентите.

-          Ќе ги поддржам заложбите на синдикатите за законска заснованост на платите на универзитетскиот кадар на сите јавни универзитети, преку потпишување колективен договор. Еднаш мора да се уреди и оваа материја. Не смееме да импровизираме ако сакаме да имаме мотивирани професори. Има огромна разлика во примањата на професорите на различни универзитети за исто звање и позиција.

-          Ќе иницирам изработка на пресметка во која ќе биде дефинирана цената на чинење на студиско место согласно спецификите на секоја студиска програма – стратешки документ со кој УКИМ проактивно ќе влезе во процесот на утврдување на нормативи и критериуми за финансирање на јавните универзитети пред надлежните органи.   

-           Ќе ја зголемам транспарентноста на порталот на УКИМ, особено на одлуките поврзани со финансискиот менаџмент. Ова се однесува како на буџетските средства, така и на средствата од интегративните функции.

-          Иако образование не е бесплатно, особено високото образование, ќе се залагам студентите да немаат парафискални давачки. Ќе барам вклучување на студентите во планирањето на сите процеси и нивно мотивирање за поголема ангажираност.

-          Преку консултации со Министерството за образование и Владата ќе ја адресирам потребата од итно довршување на започнатите инфраструктурни проекти, како и од преземање нови инфраструктурни зафати и набавка на опрема што е неопходно за развој на одредени факултети;

-          Ќе се залагам едниците на Универзитетот да плаќаат минимални средства за интегративните функции особено од обезбедените надворешни проекти. Ова ги демотивира единиците кои аплицираат за надворешни проекти со повисока финансиска конструкција.

3.    ЗАЕДНО СО СТУДЕНТИТЕ ВО ПОДДРШКА НА НИВНИТЕ ПРОЕКТИ

Младите се највредниот потенцијал што го има нашиот Универзитет и мора да направиме сѐ оваа вредност да доживее сестран академски развој. Овој потенцијал мора да се искористи и да се стави во функција на универзитетот. Скоро 30 000 студенти студираат просечно во текот на годината во еден нормален универзитетски циклус на УКИМ. Досега младите беа само структура која не учествуваше рамноправно во планирањето и спроведувањето на образовниот процес и научно-истражувачката дејност. Раководствата на студентите најчесто беа под влијание на политиката и не влијаеа суштински врз подобрување на универзитетското секојдневие. Ова треба суштински да се промени. Студентите треба да си ја преземат својата улога и да учествуваат во подобрувањето на условите и квалитетот на нивното студирање.

1.      Студентите и нивните тела, студентските собранија, мора да станат активни чинители. Ние ќе ги обезбедиме законските услови студентите да си го најдат своето место во животот на универзитетот. Универзитетското студентско собрание веќе има свое раководство и заедно со нивните тела подготвен сум да направиме се за да се променат работите на подобро. Заедно со студентите ќе работиме на реализирање на повеќе проекти и активности.

2.      Треба најитно да ги дигитализираме сите студентски и административни обврски во еден забрзан процес. Некои универзитети веќе го направија тоа. Цел свет е веќе дигитализирам и е он-лајн.

3.      Ќе создадеме услови и атмосфера во кои студентот треба да се чувствува почитуван како партнер и да биде мотивиран за постигнување одлични резултати.  Ова е главна причина за постоење на еден современ универзитет во 21 век.

-          Студентите треба да се вклучат во сите процеси и планирањето на наставниот процес, особено од аспект на нормирање и обезбедување доволен број контакт часови со професор, кои согласно природата на студиската и предметната програма се неопходни за квалитетно совладување на материјалот.

-          Студентите треба слободно да го даваат своето мислење и да ги оценуваат севкупните состојби на Универзитетот. Ќе направиме анализа на давачките кои студентите секоја година ги уплатуваат и истите ќе треба да се стават во функција на студентските тела и активности. Ова е слабост што се провлекува во подолг временски период.

-          Заедно ќе се бориме за интересите на студентите, како што се добивање повеќе финансиски средства за образование од државата и зголемување на студентскиот стандард преку субвенционирање на превозот и исхраната. Секогаш може да се вложи повеќе во студентскиот живот.

-          УКИМ со свои средства ќе ги поддржи студентските натпревари и ќе обезбеди најдобрите студенти да остварат многу поголемо учество за да може да се натпреваруваат на меѓународните студентски олимпијади.

-          Ќе биде обезбедена поддршка од Ректоратот за организирање на студентски научни конференции како и за креирање студентско електронско списание во кое студентите ќе објавуваат свои трудови и ќе ги споделуваат своите ставови и мислења за различни теми.

-          Прифатлива е идејата за отстапување на автономен студентски културен центар на универзитетските кампуси, каде што студентите сами би го организирале и би го користеле овој простор. Ова ќе го збогати нивниот студентски живот и ќе го реши прашањето на организација на нивното слободно време и различни креативни активности.

-          Ќе поддржиме системско поврзување на студентите со Европската студентска картичка, со Националната агенција за европски образовни програми и мобилност, како и со Агенцијата за спорт и млади како обележје на генерацијата Еразмус плус 2021-2027.

-          Средување на читалните и просториите каде студентите учат и ги исполнуваат своите дневни студентски задачи. Ќе овозможиме што поголем пристап до научна и стручна литература а не само снаоѓање преку пиратски сајтови и списанија.

-          Можноста за владеење и работење со студентското радио ќе биде на дневен ред во зимскиот семестар во учебната 2020-2021 година. Доколку има законски можности и не се проблем организациските односи ова ќе биде разгледано и овозможено.

4.  ЦЕЛОСНО УЧЕСТВО ВО ЕУ ФОНДОВИТЕ И АКАДЕМСКО ВМРЕЖУВАЊЕ

УКИМ треба повеќе и похрабро да учествува во научно-истражувачките европски проекти. Ова мора да биде висок приоритет на новата ректорска Управа. Треба да се обезбеди континуирана едукација на сите членки на УКИМ за изработка на проекти (пред се од методолошки и административен аспект). Ова ќе го обезбедиме преку континуирана обука во која ќе учествуваат професори од УКИМ на кои тоа им е професионален интерес. Има огромни можности за учество во меѓународни проекти кои на УКИМ заради инертност, внатрешни административно-бирократски бариери, недоволна информираност и незаинтересираност остануваат неискористени.

1.      Ќе изготвиме стратегија за меѓународна мобилност на нашите кадри во која ќе предвидиме мерки и за зголемување на бројот на академски кадар (студенти и професори од странство) што сакаат да соработуваат со нашиот универзитет и сите единици во него. Исто така, треба да го зголемиме бројот на наши студенти и професори што сакаат меѓународна мобилност и што се подготвени за надградба на своите знаења.

2.      Мораме да посветиме поголемо внимание на дигиталното поврзување со образованието и науката на глобален план. Потребите за ова се огромни, затоа што дигиталната технологија нуди можности какви што немало никогаш порано. Во наредниот период 2021-2027, според информации од Брисел, дигитализацијата во високото образование и наука ќе биде задолжителна во сите поголеми проекти.

3.      Треба веднаш да се посветиме на учеството на УКИМ во преговарачкиот процес. Треба да обезбедиме едукација на тимови професори кои ќе може да учествуваат во сите фази од преговорите со ЕУ (тоа може да се направи во соработка и преку организирање семинари за наши професори со партнерски Универзитети од Хрватска, Словенија, Црна Гора и Бугарија, чии професори имаат практични знаења од преговарачкиот процес). УКИМ треба да се подготви да стане активен партнер на Владата во остварувањето на преговарачкиот процес, кој ќе трае со години и во кој ќе мора да се вклучат најквалитетните кадри со кои Македонија располага (а најголем дел од нив со тесни специјализации се токму на УКИМ). Со ова УКИМ ќе даде голем придонес во остварувањето на стратегиската цел на Македонија - членството во ЕУ.

-          Изготвување стратегија за меѓународна мобилност, заедно со подготвка за дизајнирање фонд за мобилност на студенти и професори што ќе се финансира од меѓународни и европски фондови.

-          Ќе помагаме за што побрзо вклучување во ENQA (European Association for Quality Assurance in Higher Education). Потоа, на база на национална ревизија, може да станеме дел и од EQAR (European Quality Assurance Register for Higher Education). Потребна е и соработка со европските студентски и универзитетските асоцијации во високото образование. 

-          Треба поинтензивно да аплицираме за проекти кај EACEA (The Education, Audiovisual and Culture Executive Agency) која  менаџира финансирање на образование, култура, млади и спорт. Исто така, треба да обезбедиме учество во проекти од Еразмус плус централизирана мерка на Сојуз на знаење (Knowledge Alliance) во кои функционира триаголникот универзитет-истражување-реална економија.

-          Воведување Еразмус потсметки со што секој факултет/институт ќе може самостојно да аплицира за грантови од ЕУ, додека Секторот за меѓународна соработка при УКИМ ќе ја има улогата на координатор.

-          Ќе настојувам да почнеме во соработка со реалниот сектор заедно да аплицираме на проекти од европските фондови. Овие фондови ги користат конзорциуми од универзитети и приватни компании и се компетитивни. Но еднаш мора да влеземе во водата.

-          Подигнување на нивото на веќе постоечка оперативна единка на ниво на Жан Моне (Жан Моне седиште, центар на одличност). Мој предлог е тоа да биде центарот кој веќе беше воспоставен со партнерски организации од Европа а сега се обновува.

-          Зацврстување на соработката со Европската асоцијација на универзитети и учество во нивните рецензентски протоколи, како мерка за подобрување на квалитетот на образованието и транспарентноста на УКИМ.

5.  ПОГОЛЕМО ВЛИЈАНИЕ ВРЗ ОПШТЕСТВЕНИТЕ ПРОЦЕСИ И ЕКОНОМИЈАТА

Потребно е да почнеме со искористување на целиот образовен и научно-истражувачки потенцијал на УКИМ. Државата за тоа треба да овозможи поголемо финансирање на истражувачките проекти. Мора да се овозможи на професорите и докторантите особено во трет циклус на студии да се вклучат во научни проекти и публикување на трудови. Потребни се проекти со кои ќе се претставиме пред светот, ако сакаме да се вклучиме во глобалните образовни процеси и да се идентификуваме како нација со мали потенцијали, но со добри резултати. Исто така, потребни се повеќе активности за трансфер на технологии во комерцијалната сфера заради промоција и поддршка на трансфер на знаења меѓу универзитетот и стопанството. Неопходна е соработка со компаниите на полето на знаењата и иновациите, развивање на платформи за технологија меѓу УКИМ и стопанството и развој на научни и технолошки паркови и бизнис инкубатори. 

1.      Нашиот образовен систем не е автономен, ниту е самоодржлив. Истовремено тој е многу малку поврзан со општествените процеси, но и со економската активност на државата. Речиси Универзитетот и општеството и да немаат заеднички точки. Ова мора да се промени во еден циклус на повеќегодишни инвестиции во истражувачката практика.

2.      Потребно е да сме поактивни и помобилни во меѓународните проекти и поинтензивно да аплицираме за надворешни фондови и финансиски средства. Со приближување до европските развојни проекти ќе се отворат многу нови предизвици, кои ќе треба да ги дочекаме подготвени. Што се однесува до истражувачкиот и комерцијалниот дел ќе направиме неколку премостувања и прилагодувања.

3.      Неопходно е факултетите и единиците да ги вмрежиме во пошироките социо-економските страти во домашните сектори.  Универзитетот е истовремено и јавно добро и како такво треба да биде перцепирано од сите во државата, независно од кој сектор доаѓа.  

-          Ќе ги стимулираме единиците кои се бават со образование да внесуваат многу повеќе пракса, додека онаму каде што имаме добра пракса, тие единици треба да ги поддржуваме повеќе да се вклучат и да комуницираат со општествените институции и со реалниот сектор.

-          Ќе креираме понуда за партнерство со државните институции, пред се во насока на практична настава и адаптирање на студиските програми согласно социо-економските потреби. Факултетите и институтите имаат што да и понудат на државните сектори.

-          Треба да го подигнеме степеност на мобилност и комерцијализација кои зависат од многу фактори, ако сакаме да сме дел од третата генерација на универзитети. Нашето вклучување во дизајнирање и производство на нови добра е неопходност во насока на развојот.

-          Заедно со студентите ќе дизајнираме развојни проекти и учество на оние студенти што најмногу ќе работат и ќе сакаат да вложат во своето образование. Вложувањето во човечки капитал е најбрз пат до сопствена професионална кариера.

-          Професорите треба да се активни во јавноста со своите мислења и ставови за разни општествени проблеми, но да се изјаснуваат за севкупните политики и различни општествени прашања од аспект на својата стручност. Треба да се влијае во општеството преку подигнување на нивото на јавна дебата и политичка култура.

-          Потребно е зајакнување на постоечките универзитетски комисии за координирање на истражувањата, можеби и формирање нова комисија што ќе работи во насока на обезбедување на фондови, за поголема меѓународна соработка и за вклучување во меѓународни проекти. За ова ќе бараме поддршка од Министерството за образование.

-          Ќе започнеме циклус на факултативни предавања во средношколските центри. Треба да го споделиме нашето академско искуство и знаење со професорите и учениците и да ги мотивираме идните студенти во нивниот натамошен избор и професионален развој.

* * * * *

Оваа програма има ЈАСНА ВИЗИЈА и ОСТВАРЛИВИ ЦЕЛИ а нејзината УСПЕШНА РЕАЛИЗАЦИЈА и ПРЕДЛОЖЕНИ ИДЕИ зависат само од нашата МОТИВИРАНОСТ и ПОСВЕТЕНОСТ.

               УКИМ Е НАЈОБРАЗОВАНАТА ОРГАНИЗАЦИСКА СТРУКТУРА!                 

УКИМ Е КОМПАКТЕН ЗБИР ОД ОДЛИЧНИ ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ!

УКИМ МОРА ДА БИДЕ МЕЃУ ПРВИТЕ 1000 УНИВЕРЗИТЕТИ ВО СВЕТОТ!

Затоа што високото образование и науката се наша одговорност!